Erhan ÖZDEN, Osmanlı Maârifi'nde Mûsikî, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2020, 246 s.

Doç. Dr. Erhan Özden’in Osmanlı Maârifi'nde Mûsikî adlı kitabının ikinci baskısı Türk Tarih Kurumu tarafından yayınlandı. Osmanlı Maârif teşkilatının mûsikî politikasını incelemeyi hedefleyen Özden, kitabına altı asır boyunca Osmanlı’daki mûsikî eğitimine dair bilgiler vererek başlar. Enderûn başta olmak üzere Mehter, Mevlevîhâneler ve Mızıkâ-yı Hümâyûn Osmanlı’da mûsikî eğitiminin verildiği kurumlardır. Tanzimat’tan sonra bu kurumlar arasına maârife bağlı okullar da girmiştir. Sıbyan mektepleri, rüşdiye, idâdî, sultânî ve yükseköğrenim mektepleri XIX. asırda mûsikî eğitimi verilen kurumlardır. Yeni eğitim sisteminde yetişen mûsikî muallimleri meşk sistemine dayalı mûsikî öğrenimini artık çağın gerektirdiği plan, program ve imtihan düzenine göre vermeye başlamışlardır. Bunun sonucunda yeni ders araç gereçleri, kaynaklar ve öğretim modelleri ortaya çıkmıştır.  

Özden çalışmasında, Tanzimat’ın ilanıyla beraber Osmanlı Devleti’nde başlayan yeni dönemde Batılı anlamda hayata geçirilen reformların en önemlilerinden birinin eğitim alanında gerçekleştirildiğini vurgular. Bu reformlarla müzik dersleri on dokuzuncu asrın son çeyreğinde “gına” ya da “mûsikî” isimleriyle maârif müfredatına girmiş ve bazı okullarda keman, piyano, teganni ve şan dersleri de verilerek Maârif bünyesinde giderek daha profesyonel ve pedagojik bir mûsikî eğitimi yapılmaya başlamıştır. Özden kitabında, Türk mûsikîsi için aynı şeyleri söylemenin mümkün olmadığının altını çizer. Çağın yenilikçi eğitim anlayışının Batı dünyasının ölçütleri üzerine kurulmuş olması dolayısıyla verilen müzik eğitimi de yine Batı sistemine dayanan bir programla uygulanmış, Türk müzikçileri alışık olmadıkları nota temelli meşk eğitimine pek ilgi göstermedikleri gibi geleneksel icrayı Batı sistematiğiyle aktarma hususunda da bir takım zorluklar yaşamışlardır.

Tanzimatla birlikte, modern eğitim sistemi içerisinde mûsikî derslerine eskisinden daha çok önem verildiğini ifade eden Özden, bu döneme ait arşiv belgelerinin dönemin mûsikî eğitimi hakkında önemli bilgiler ihtiva ettiğini belirtir. Kitapta imtihan, ders programları, tedrisat cetvelleri, muallim atamaları, maaşlar ve mûsikî araç-gereçleriyle günümüze ulaşan arşiv belgelerinden yola çıkılarak Osmanlı Maârifi’nde mûsikînin serüveni detaylı bir şekilde işlenmektedir.