Rıdvan ÖZDİNÇ, Akıl, İrade, Hürriyet: Son Dönem Osmanlı Dinî Düşüncesinde İrade Meselesi, İstanbul: Dergâh Yayınları, 2020, 382 s.

Rıdvan Özdinç’in II. Meşrutiyet dönemi Osmanlı modernleşmesinin itikâdî arka-planını incelediği eserinin ikinci baskısı yapıldı. İrade meselesi etrafında yürütülen tartışmaların konu edildiği eserde, Osmanlı modernleşme sürecinde yeni insan/Müslüman tipi ve ahlâk anlayışının inşası için klasik birikimin nasıl değerlendirildiği ortaya konulmaktadır. Eserde konular, Avrupa karşısında geri kalmışlık duygusunun Müslüman dünyada yarattığı infiâlin, itikâdî, siyâsî, sosyal ve ahlâkî yansımaları üzerinden irdelenmektedir. İtikâdî/teorik meselelerin pratik/sosyal ve siyasî hayatla etkileşim ve tezahürlerinin tahlil edildiği eserde, modernleşme döneminde önceki dini muhtevanın nasıl bir okumaya tabi tutulduğu analiz edilmektedir. Bu minvalde yazar, bahsedilen dönemde gündemde olan Eş’arîlik-Mâtürîdîlik tartışmaları, Mu’tezili görüşlerin ve Selefîliğin öne çıkarılmasının nedenleri ve irade-i cüziye kavramının önem kazanması üzerinde durarak, söz konusu meseleleri Müslüman ulemâ ve mütefekkirlerin yaşadığı zihinsel değişim ve dönüşüm açısından ele almaktadır.   

Eserde irade meselesinin tartışılmasına yol açan dâhilî ve haricî sebepler, irade meselesinin ele alınış biçimi, konu etrafında klasik dinî muhtevaya atıfla öne çıkarılan unsurlar ve bu dönemde tenkite uğrayan görüş ve eğilimler, Müslüman dünya için önemli bir kırılma noktası olan modernleşme döneminin şartları çerçevesinde tartışılmaktadır. Eserde ayırca iyi/güzelin Batıyla özdeş görüldüğü modernleşme döneminde ulaşılmak istenen hedefler doğrultusunda sorumluluk, hürriyet, tevekkül, kanaat gibi içerikleri dönüştürülen kavramlar ile bunların yanısıra terakki, tekâmül, tedbir, sa’y-ü amel ve i’dâd-ı kuvvet gibi öne çıkarılan kavramların yaşanan değişim ve dönüşümle ilişkisi üzerinde durulmaktadır.